شمسی فضل‌الهی با بیش از شش دهه فعالیت مستمر هنری، به عنوان یکی از تأثیرگذارترین زنان در صنعت دوبله و بازیگری ایران شناخته میشود که صدای ماندگارش در بسیاری از آثار سینمایی و تلویزیونی به یادگار مانده است.

دوران کاری و فعالیت‌ها

شمسی فضل‌الهی از جمله هنرمندانی است که در چندین زمینه هنری فعالیت کرده است. فعالیت‌های او از گویندگی در رادیو تا دوبله و بازیگری در سینما و تلویزیون متنوع بوده است.

آغاز فعالیت به عنوان گوینده

شمسی فضل‌الهی کار خود را در عرصه گویندگی را از سال ۱۳۳۹ در رادیو آغاز کرد. به من گفته بودند علاوه بر بازیگری به صدایت هم باید اهمیت بدهی. کار را در رادیو را با نمایش رادیویی آغاز کرد که می‌توان به اجرای نمایش «داستان‌های یک شب از هزار و یک شب» در رادیوی نیروی هوایی اشاره کرد کرد. این برنامه به‌سرعت مورد استقبال شنوندگان قرار گرفت و فضل‌الهی با صدای گرم و بیان گیرای خود توانست جایگاه ویژه‌ای در میان مخاطبان رادیو پیدا کند و اولین گویندگی برنامه رادیویی را در سال ۱۳۴۱ با برنامه «فرهنگ مردم» انجام داد.

در سال ۱۳۴۳، شمسی فضل‌الهی به «رادیو ایران» پیوست و این‌بار نه‌تنها به‌عنوان گوینده، بلکه به‌عنوان بازیگر در نمایش‌های رادیویی نیز فعالیت خود را ادامه داد. حضورش در این برنامه‌ها نشان‌دهنده استعداد چندبعدی او در حوزه صدا و اجرا بود. او با همکاری با نویسندگان و کارگردانان مطرح آن دوران، نقش‌های به‌یادماندنی بسیاری را خلق کرد و به‌یکی از چهره‌های محبوب و تأثیرگذار رادیو تبدیل شد.¹

شمسی فضل‌الهی به عنوان دوبلور

شمسی فضل‌الهی فعالیت حرفه‌ای خود در عرصهٔ دوبله را از سال ۱۳۴۱ و با دعوت علی کسمایی، از پیشگامان صنعت دوبله ایران، آغاز کرد. اولین تجربهٔ او در این زمینه، گویندگی نقش مادر در فیلم ژاپنی «هرگز نمیر مادر» ساختهٔ میکیو ناروسی بود که در استودیو مولن‌روژ انجام شد. این فیلم با موضوعی احساسی و روایتگر رابطهٔ عمیق مادر و فرزند، فضایی مناسب برای نمایش توانایی‌های فضل‌الهی در بیان عواطف انسانی فراهم کرد. صدای گرم و توانایی او در انتقال احساسات، باعث شد تا به‌سرعت مورد توجه قرار گیرد و راه برای همکاری‌های بعدی او در پروژه‌های مهم دوبله هموار شود.

از دیگر آثار ماندگار شمسی فضل‌الهی در حوزهٔ دوبله، می‌توان به نقش راوی در مجموعهٔ کارتونی محبوب «بامزی» اشاره کرد که با لحنی شیرین و کودکانه، خاطرات بسیاری را برای کودکان آن دوران رقم زد. همچنین، او در مجموعهٔ تلویزیونی «خانهٔ کوچک» جایگزین صداپیشۀ اصلی نقش مادر (کارن گراسل) شد و با اجرای بی‌نظیر خود، این شخصیت را به‌یادماندنی کرد. اما شاید یکی از برجسته‌ترین کارهای او، دوبلهٔ نقش‌های آذری‌زبان در مجموعهٔ تلویزیونی «هزاردستان» به‌کارگردانی علی حاتمی بود، جایی که او به‌جای مینو ابریشمی با لهجهٔ آذری صحبت کرد و توانست با مهارت خود، اصالت و حس شخصیت را به‌خوبی منتقل کند.

دوران بازیگری

شمسی فضل‌الهی فعالیت هنری پربار خود را با شرکت در کلاس‌های معتبر «تئاتر تهران» زیر نظر اساتید برجسته آغاز کرد. استعداد ذاتی و اشتیاق او به هنر نمایش باعث شد در سنین جوانی به جمع هنرمندان حرفه‌ای بپیوندد. او نخستین تجربه‌های صحنه‌ای خود را از سال ۱۳۳۶ و در حالی که تنها ۱۶ سال داشت، با ایفای نقش در نمایش «دختر ایرانی» در «تئاتر تفکری» کسب کرد. این اجراها زمینه‌ساز حضور پررنگ‌تر او در عرصه‌های مختلف هنری شد.

ورود شمسی فضل‌الهی به سینمای ایران در سال ۱۳۳۸ و در سن ۱۸ سالگی با بازی در فیلم سینمایی «آسمون‌جُل» به کارگردانی نصرت‌الله وحدت صورت گرفت. این فیلم که از تولیدات اولیه سینمای ایران محسوب می‌شد، فرصتی بود تا این هنرمند جوان بتواند توانایی‌های بازیگری خود را به نمایش بگذارد. حضورش در این اثر سینمایی سرآغاز مسیر درخشان او در عرصه بازیگری شد.

حضور ماندگار شمسی فضل‌الهی در تلویزیون ایران از سال ۱۳۶۳ و با ایفای نقش مادام با لهجه فرانسوی در مجموعه تاریخی «امیرکبیر» به کارگردانی سعید نیک‌پور آغاز گردید. این نقش‌آفرینی خاص که نیاز به تسلط بر لهجه و بیان ویژه داشت، نشان از مهارت بالای او در بازیگری بود. در ادامه، او در آثار مطرح بسیاری ظاهر شد که از جمله آنها می‌توان به سریال‌های پربیننده‌ای چون «همسایه»، «عطر گل یاس»، «کمند» و «آئینه» اشاره کرد. همچنین بازی او در فیلم‌های سینمایی مانند «شیر سنگی»، «ریشه در دشت خون»، «برای آخرین بار»، «فاصله» و «مرغ حق» همواره مورد تحسین منتقدان و مخاطبان قرار گرفته است.²

شمسی فضل‌الهی و شاهنامه‌خوانی

شمسی فضل‌الهی در برنامه «من و عالیجناب فردوسی» به بررسی عمیق شاهنامه فردوسی و تأثیر آن بر فرهنگ ایرانی می‌پردازد. این برنامه که حاصل سال‌ها مطالعه و علاقه شخصی فضل‌الهی به ادبیات فارسی است، با نگاهی نو به تحلیل شخصیت‌ها و مفاهیم فلسفی شاهنامه می‌پردازد. فضل‌الهی در این برنامه، تنها به روایت داستان‌ها بسنده نکرده، بلکه با بینشی تحلیلی به بررسی ابعاد روانشناختی شخصیت‌ها و درس‌های اخلاقی نهفته در این اثر حماسی می‌پردازد.

برنامه «من و عالیجناب فردوسی» دارای رویکردی آموزشی است و شمسی فضل‌الهی با استفاده از تجربیات خود در عرصه نمایش، داستان‌های شاهنامه را به شیوه‌ای جذاب و قابل فهم برای نسل امروز بازگو می‌کند. او در این برنامه تأکید ویژه‌ای بر جنبه‌های تربیتی شاهنامه دارد و نشان می‌دهد چگونه این اثر کهن می‌تواند پاسخگوی بسیاری از پرسش‌های اخلاقی انسان معاصر باشد. فضل‌الهی با اشاره به داستان‌هایی مانند زال و سیمرغ، به تحلیل مفاهیمی چون پذیرش تفاوت‌ها و احترام به طبیعت می‌پردازد.

یکی از ویژگی‌های متمایز این برنامه، ایجاد فضایی برای تعامل با مخاطبان و تشویق به مطالعه آثار ادبی کهن است. فضل‌الهی در این برنامه از خاطرات شخصی خود از مطالعه شاهنامه می‌گوید و روش‌های خلاقانه‌ای برای آشتی دادن نسل جدید با ادبیات کلاسیک ارائه می‌دهد. او با پیشنهاد تشکیل حلقه‌های کتابخوانی و استفاده از هنر تصویرگری برای درک بهتر مفاهیم، گام‌های عملی برای ترویج فرهنگ مطالعه این آثار برداشته است. برنامه «من و عالیجناب فردوسی» نه تنها معرفی‌کننده شاهنامه، که الگویی برای ارتباط خلاقانه با میراث ادبی ایران محسوب می‌شود.³

دیدگاه‌ها

در زیر تعدادی از دیدگاه‌های شمسی فضل‌الهی گردآوری شده است که می‌توانید مطالعه کنید.

نقش بازیگر در خلق اثر هنری

شمسی فضل‌الهی معتقد است که بازیگر هنگام ورود به یک پروژه، تنها مصرف‌کننده عناصر موجود مانند کارگردانی و فیلمنامه نیست، بلکه باید بتواند ارزش‌های جدیدی به اثر اضافه کند. به باور او، یک بازیگر حرفه‌ای باید توانایی تحلیل نقش خود را داشته باشد، ظرفیت‌های آن را به درستی تشخیص دهد و روش اتصال خود به شخصیت را بیابد. این فرآیند نیازمند درک عمیق از روانشناسی شخصیت و توانایی تبدیل متن به اجرای زنده و تأثیرگذار است.

ترکیب ویژگی‌های ظاهری و درونی در بازیگری

به گفته شمسی فضل‌الهی، بازیگران باید هم به ویژگی‌های فیزیکی و هم به خصوصیات درونی نقش‌های خود توجه کنند. او تأکید دارد که مخاطبان با دقت به بازیگر نگاه می‌کنند و یک هنرمند باید بداند چگونه می‌تواند با ترکیب این دو جنبه، تأثیری ماندگار بر ذائقه و احساسات بیننده بگذارد. این نگاه نشان می‌دهد که او بازیگری را فراتر از یک اجرای سطحی می‌داند و به ابعاد روانی و ارتباط عمیق با مخاطب اهمیت زیادی می‌دهد.

مسئولیت‌های اخلاقی بازیگر در قبال مخاطب

شمسی فضل‌الهی بر این باور است که انتخاب حرفه بازیگری مستلزم پذیرش سختی‌ها و چالش‌های فراوان است. او احترام به مخاطب را یکی از وظایف اصلی یک هنرمند می‌داند، چرا که بازیگران با احساسات مردم زندگی می‌کنند و باید این اعتماد را با تلاش مستمر و حرفه‌ای‌گری پاسخ دهند. از دید او، بازیگری تنها یک شغل نیست، بلکه تعهدی اخلاقی نسبت به جامعه و بینندگان است.

معیارهای انتخاب نقش‌های سینمایی

شمسی فضل‌الهی در انتخاب نقش‌ها به دنبال آثاری است که علاوه بر جذابیت، پیام و نوآوری داشته باشند. او سینما را صرفاً یک عرصه فنی نمی‌داند، بلکه معتقد است که خلاقیت و درونیات هنرمند نقشی کلیدی در خلق آثار ماندگار ایفا می‌کند. به نظر او، کارگردانی که بتواند از این ظرفیت‌ها استفاده کند، شانس بیشتری برای موفقیت دارد. این دیدگاه نشان می‌دهد که او به کیفیت محتوایی آثار هنری بیش از جنبه‌های تجاری آن اهمیت می‌دهد.

ضرورت خلاقیت و فراتر رفتن از تکنیک‌های صرف

شمسی فضل‌الهی بر این باور است که هنرمند نباید صرفاً با نگاه تکنیکی به سینما و تئاتر بپردازد، بلکه باید بتواند از احساسات و درونیات خود به عنوان ابزاری مستقل در خلق اثر استفاده کند. از نظر او، خلاقیت است که می‌تواند فضاهای جدید و ویژه‌ای در هنر خلق کند. این دیدگاه نشان‌دهنده اعتقاد او به هنر به عنوان پدیده‌ای زنده و پویا است که نیازمند نوآوری و بیان شخصی هنرمند است.⁴

افول فعالیت دوبلورهای پیشکسوت: یک معضل صنفی

شمسی فضل‌الهی با ابراز تأسف از کاهش فعالیت دوبلورهای باتجربه، این پدیده را موضوعی قابل تأمل می‌داند. وی اظهار می‌دارد که بسیاری از صداپیشگان حرفه‌ای که سال‌ها در این عرصه خوش درخشیده‌اند، اکنون یا بسیار کم‌کار شده‌اند یا به کلی از چرخه فعالیت خارج شده‌اند. این هنرمند برجسته، این وضعیت را نیازمند بررسی دقیق از سوی نهادهای ذی‌ربط می‌داند، چرا که به باور او از دست دادن این سرمایه‌های انسانی می‌تواند به کیفیت آثار دوبله در کشور لطمه وارد کند.

نقد سیاست‌های بازیگری

شمسی فضل‌الهی با تأیید نارضایتی پیشکسوتان از وضعیت فعلی سینما و تلویزیون، به رویکرد نادرست در انتخاب بازیگران اشاره می‌کند. وی با ذکر نمونه‌ای عینی از انتخاب بازیگر جوان برای نقش یک زن مسن، این رویه را ناعادلانه و آسیب‌زا توصیف می‌نماید. به اعتقاد او، این تصمیمات که عمدتاً بر اساس ملاحظات تجاری و شهرت ظاهری گرفته می‌شوند، نه تنها به کیفیت اثر لطمه می‌زند، بلکه باعث خانه‌نشینی بازیگران مجرب و توانمند می‌شود.

چالش‌های مالی پیش روی هنرمندان پیشکسوت

شمسی فضل‌الهی با رد این تصور که پیشکسوتان به دلایل مالی از پذیرش نقش‌ها خودداری می‌کنند، به مشکل ساختاری در صنعت سینما اشاره دارد. وی با اشاره به نمونه‌هایی مانند مشایخی و مرتضی احمدی، توضیح می‌دهد که مسئله اصلی، تمایل تولیدکنندگان به استفاده از چهره‌های جوان برای جذب مخاطب است. فضل‌الهی معتقد است این نگرش، نادیده گرفتن هوشمندی مخاطبان است که همچنان به دیدن بازی پیشکسوتان علاقه‌مندند.

اهمیت مخاطب در فرآیند هنری

شمسی فضل‌الهی با تأکید بر جایگاه محوری مخاطب در هنرهای نمایشی، توضیح می‌دهد که بدون حضور بیننده، اثر هنری معنای کامل خود را پیدا نمی‌کند. وی با مقایسه رسانه‌های مختلف، به قدرت تلویزیون در دسترسی به طیف وسیع‌تری از مخاطبان اشاره می‌کند، اما معتقد است هر رسانه‌ای ظرفیت‌های منحصر به فردی برای انتقال پیام هنری دارد.⁵

زندگی شخصی

شمسی فضل‌الهی در ۱۰ آذر ۱۳۲۰ در محله سنگلج تهران به دنیا آمد. پدرش نظامی با درجه سرهنگ و مادرش کارمند اداره پست بود. او در سال ۴۳۳ با خجسته کیا ازدواج کرد و دو فرزند به نام‌های مهستی و علی دارد. خجسته کیا نماینده تلویزیون ایران در هند بود و شمسی فضل‌الهی بواسطه شغل همسرش سه سال در هند زندگی کرد. فضل‌الهی دارای مدرک دیپلم ادبی می‌باشد.

آثار

در زیر آثار شمسی فضل‌الهی در زمینه‌های مختلف فهرست شده است که می‌توانید مرور کنید.

تئاتر

ویس و رامین
گلدسته
طبقهٔ ششم
سندلی (صندلی) را کنار پنجره بگذاریم و بنشینیم و به شب دراز تاریک خاموش سرد بیابان نگاه کنیم
دزد طبقهٔ اول
در قوزآباد
تفریحات
بکت
بازی بی‌حرف شماره یک
آرشین مالالان
دختری ایرانی در تئاتر تفکری
بینوایان
دایی وانیا
کلفت‌ها
اتوبوسی به نام هوس
تشنگی و گرسنگی
آرشین مالالان

بازیگری در سینما و تلویزیون

دفتر یادداشت (۱۴۰۲)
خسوف (۱۴۰۰)
گیسو (عاشقانه ۲) (۱۳۹۹)
مدیترانه (۱۳۹۸)
بوی باران (۱۳۹۸)
لواسان (۱۳۹۷)
عاشقانه (۱۳۹۵)
چرخ فلک (۱۳۹۵)
دوردست‌ها (۱۳۹۵)
تله‌فیلم «خان‌ننه» (۱۳۹۴)
تله‌فیلم «رباعی» (۱۳۹۳)
تله‌فیلم «یک روز خوب» (۱۳۹۳)
پدر آن دیگری (۱۳۹۳)
باغ سرهنگ (۱۳۹۲)
تله‌فیلم «آهسته در سکوت» (۱۳۹۱)
عملیات مهد کودک (۱۳۹۱)
تله‌فیلم «مرا بشناس» (۱۳۹۰)
فرزندخوانده (۱۳۹۰)
یه حبه قند (۱۳۹۰)
تله‌فیلم «مرا شاهد» (۱۳۸۹)
آسمان همیشه ابری نیست (۱۳۸۹)
در امتداد شهر (۱۳۸۹)
سلام بر فرشتگان (۱۳۸۹)
ساعت گیج زمان (۱۳۸۸)
تله‌فیلم «ساعت گیج زمان» (۱۳۸۸)
دفترخانه شماره ۱۳ (۱۳۸۸)
نفر دهم (۱۳۸۸)
قاتل پنجم (۱۳۸۷)
کارناوال مرگ (۱۳۸۷)
خاطره (۱۳۸۷)
سه در چهار (۱۳۸۷)
آواز در باران (۱۳۸۷)
خواستگاران (۱۳۸۶)
عاشق (۱۳۸۵)
قاب‌های خالی (۱۳۸۵–۱۳۸۶)
تقاطع (۱۳۸۴)
بوی گل‌های وحشی (۱۳۸۴)
پایان نمایش (۱۳۸۴)
نیمکت (۱۳۸۴)
تله‌تئاتر «در خیابان هیچ‌کس به من نگاه نمی‌کند» (۱۳۸۴)
تله‌تئاتر «یک صبح آفتابی» (۱۳۸۴)
عسل‌ها و مثل‌ها (۱۳۸۴)
حس سوم (۱۳۸۴)
باجناغ‌ها (۱۳۸۳)
معادله (۱۳۸۲)
سرآغاز یک باغ (۱۳۸۱)
آبی مثل دریا (۱۳۸۱)
غزل (۱۳۸۰)
کارآگاه شمسی و دستیارش مادام (۱۳۸۰)
جاده‌های سبز شمالی (۱۳۷۹–۱۳۸۰)
کریم‌خان زند (۱۳۷۹–۱۳۸۰)
چای قندپهلو (۱۳۷۹–۱۳۸۰)
دختری به نام تندر (۱۳۷۹)
به‌همین سادگی (۱۳۷۹)
تعطیلات نوروزی (۱۳۷۹)
تله‌تئاتر «همه پسران من» (۱۳۷۸)
دانی و من (سری دوم) (۱۳۷۷–۱۳۷۸)
خانه‌ای آنسوی رود (۱۳۷۷)
نرگس (۱۳۷۷)
تله‌تئاتر «بینوایان» (۱۳۷۷)
تله‌تئاتر «قلم عمه‌خانم» (۱۳۷۷)
سلام زندگی (۱۳۷۶)
برگبار (۱۳۷۶)
شن‌های کف رودخانه (۱۳۷۶)
زیر یک سقف (۱۳۷۶)
قائم‌مقام فراهانی (۱۳۷۵)
ریشه در دشت خون (۱۳۷۵)
معین پزشک (۱۳۷۵)
بانی چاو (۱۳۷۴)
چهره (۱۳۷۴)
برای آخرین بار (۱۳۷۴)
آتیه (۱۳۷۴)
همسران (۱۳۷۳)
فاصله (۱۳۷۲–۱۳۷۳)
عبور از تله (۱۳۷۲)
بندر مه‌آلود (۱۳۷۱)
عطر گل یاس (۱۳۶۹)
کمند خاطرات (۱۳۶۹)
زندگی و جنگ (۱۳۶۷)
آئینه (سری سوم) (۱۳۶۶)
مرغ حق (۱۳۶۶)
گلدان‌ها و آفتاب (۱۳۶۶)
شیر سنگی (۱۳۶۵)
سایهٔ همسایه (۱۳۶۴)
امیرکبیر (۱۳۶۳)
قصر زرین (۱۳۴۸)
فرار (۱۳۴۲)
کلید (۱۳۴۱)
عسل تلخ (۱۳۴۰)
شانس و عشق و تصادف (۱۳۳۸)
قاصد بهشت (۱۳۳۸)
آسمون‌جُل (۱۳۳۸)

دوبله

«هرگز نمیر مادر» (مادر)
«دندهٔ آدم»
«مُهر هفتم»
«چمن همسایه سبزتر است» (دبورا کر)
«باغ گچی» (دبورا کر)
«شب ایگوانا» (دبورا کر)
«قطار وحشت» (سیلویا تورتورسا)
«تا داغه بچسپ!» (ادویگ فنچ)
«خداحافظ رفیق» – در ایران: آخرین سکه (بریژیت فوسی)
«شیر سنگی» (شمسی فضل‌الهی)
«بندر مه‌آلود» (شمسی فضل‌الهی)
«بامبی» (مادر بامبی)
«محلهٔ پیتون» (خانم پیتون)
«خانهٔ کوچک» (مادر)
«اوشین» (سومیکو)
«هزاردستان» (مینو ابریشمی)
«گرگ‌ها» (هایده حائری)
«بامزی قوی‌ترین خرس جهان» (راوی – مادربزرگ)

منابع

1
ایسنا – قصه‌های شمسی فضل‌اللهی در شب چله
2
بازیگرنیوز – مسن ترین بازیگران زن سینمای ایران را بشناسید
3
خبرگزاری مهر – به جای وقت گذاشتن برای ظواهر مطالعه کردم/شاهنامه‌خوانی با پدربزرگ
4
ایسنا – شمسی فضل‌اللهی و جذابیت ویژه یک نقش
5
مشرق‌نیوز – فضل الهی: «بامزی» به یادماندنی ترین کارم است

شمسی فضل‌الهی؛ زندگینامه و آثار